БЕЛАРУСКI ДЗЯРЖАЎНЫ УНИВЕРСIТЭТ
кафедра замежнай журналістыкі і літаратуры
РЭФЕРАТ
на тэму:
«АСАБЛІВАСЦІ ТРАНСФАРМАЦЫІ ІНФАРМАЦЫЙНАЙ ПРАСТОРЫ КРАІН ЦЭНТРАЛЬНАЙ І УСХОДНЯЙ ЕЎРОПЫ»
МИНСК, 2008
Характарызуючы сучасны стан сродка масавай нфармацы Цэнтральнай Усходняй Еропы, нельга абмнуць увагай радыкальны характар перамен у грамадскм жыцц гэтага рэгёна на пачатку 1990-х гг. Падзе вясны і восен 1989 г. стал пераломным для былых сацыялстычных кран-удзельнц Варшаскай Дамовы. Менавіта з гэтага часу і пачынаецца перыяд трансфармацыі, які не завершаны і па сённяшні дзень. У дзяржавах гэтага рэгіёна грамадска-палтычная перабудова адбывалася прыкладна па аднолькавай схеме: адхленне ад улады камунстычнай элты (дзейнасць «Круглага стала» Польшчы красавку 1989 г., які завяршыўся гстарычным пагадненнем прафсаюза «Салдарнасць» з камуністычнай партыяй радам; адмена пазачарговым з'ездам Венгерскай сацыялстычнай рабочай парты 7 кастрычнка 1989 г. прынцыпу дыктатуры пралетарыяту нясенне 90 паправак у Канстытуцыю; «цхая рэвалюцыя» Германскай Дэмакратычнай Рэспублцы кастрычнку-лстападзе 1989 г., якая завяршылася адстакай Эрыха Хонакера разбурэннем Берлнскай сцяны, «аксамтная рэвалюцыя» Чэхаславак, якая завяршылася адменай артыкула Канстытуцы аб круючай рол камуністычнай парты стварэннем каалцыйнага рада; адстака лдэра Балгарскай камуністычнай парты Тодара Жыкава 10 лстапада 1989 г.; нацыянальна-вызваленчае пастанне Цмшоары Бухарэсце 14-25 снежня 1989 г., якое завяршылася расстрэлам румынскага лдэра Мкалае Чашэску), правядзенне дэмакратычных выбара фармравання новай нфраструктуры сродка масавай нфармацы.
На пачатак 1990-х гг. прыпадае росквіт такіх арганзацый, як Саюз дэмакратычных сл у Балгары, Дэмакратычны форум у Венгры, «Салдарнасць» у Польшчы, Грамадзянскі форум у Чэхаславак і нш., якя тварылся з дысідэнцкх плыня 1960-1970-х гг. Друкаваныя органы гэтых суполак, якя раней выдавался нелегальна, напрыклад чэшская «Народная газета» ц румынская «Свабодная Румыня», пасля разбурэння старых палтычных рэжыма выйшл з падполля прэтэндавал на ролю агульнанацыянальных.
Істотнай з'явай, якая паплывала на фармраванне новай нфармацыйнай прасторы краін Цэнтральнай Усходняй Еропы, стала заканадачая адмена дзяржанай цэнзуры абвяшчэнне свабоды слова. Напрыклад, у Польшчы новы закон аб друку бы уведзены дзеянне жо красавку 1990 г. Сстэма дзяржаных лцэнзй была адменена Венгры Румын. У Балгары, Югаслав Чэхаславак распрацока новых закона аб друку знарок зацягвалася. Не апошнюю чаргу зацягванне было выклкана страхам новых, цяпер ужо дэмакратычных урада, цалкам страцць кантроль, нават апасродкаваны, над перыядычным друкам.
Аднак ва ўсіх краінах рэгіёна права на выданне друкаванай прадукцы атрымал прыватныя асобы. І гэтая акалічнасць спрычынлася, па-першае, да пачатку летку 1990 г. «нфармацыйнага бума», кал за пагода колькасць зарэгстраваных перыядычных выдання узрасла дзясятк разо, па-другое, да з'ялення тэрмна «незалежная прэса» (тэрмн падкрэслва перш за сё незалежнасць ад дзяржанага ц якога-небудзь ншага кантролю).
Вынікам дэмакратызацыі ў сферы СМІ стала тое, што складаная працэдура атрымання дазволу дзяржаных устано на выданне газеты ц часопса, замянлася спрошчанай працэдурай нфармавання дзяржаных устано пра выданне газеты ц часопса, вядома, пры наянасц фнансавых арганзацыйных магчымасця.
Аднак пасля правядзення ў 1990-1991 гг. у кранах Цэнтральнай Усходняй Еропы свабодных парламенцкх выбара, фармравання каалцыйных урада (Пётры Романа Румын, Мечыслава Ракоскага Польшчы) абрання на пост прэздэнта лдэраў апазцы (она леску Румын, Лех Валенса Польшчы, Вацла Гавел у Чэхаславак) для сродка масавай нфармацы, якя, у пераважнай большасц, актына падтрымлвал гэтыя працэсы, надышо перыяд эканамчных тэхналагчных праблем. Журналісты са здзіўленнем высветллі, што дэкларатыная адмена цэнзуры зусм не азначае яе сапраднага знкнення. Проста змянлся рычаг здзеяння на рэдакцыйныя калектывы: камандна-адмнстрацыйныя змянлся спосабамі эканамчнага плыву, напрыклад праз выбарачныя дзяржаныя датацы.
Рынкавыя мовы 1992-1993 гг., разбурэнне гандлёвых сувязя, якя дзейнчал перыяд снавання Савета Эканамчнай Узаемадапамог (1949-1989), паставл практычна се друкаваныя выданн, незалежна ад х статуса, перад аднолькавым праблемам рост кошта на паперу (дагэтуль яна паступала з Савецкага Саюза па льготных тарыфах), на палграфчныя паслуг на паслуг распасюджвання. Напрыклад, у Польшчы рост кошту на паперу перагна рост нфляцы у той час як нфляцыя штогод складала 1000 %, кошт на паперу вырасл на 2000 %. У Чэхаславак напярэдадн распаду тольк за студзень 1992 г. кошт на перыядычныя выданн вырас у два разы, а чэрвен таго ж года яшчэ на 60 %. Мнмальны тыраж, як дазваля газетам снаваць без страт, склада 30-50 тыс. экз. Аднак гэтая мяжа для многх выдання з-за скарачэння колькасц падпсчыка аказалася недасягальнай.
У Балгары напярэдадн парламенцкх выбара у 1990 г. урадам была абвешчана свабодная тыражная палтыка, згодна якой кожная газета атрымлвала права самастойна вызначаць наклад кошт аднаго экземпляра выдання. Рэдакцы, спадзеючыся на рост сваёй папулярнасц, максмальна завысл наклады. Аднак яны не лчыл пакупальнцкую здольнасць насельнцтва. З-за празмерна высокага кошту, устаноленага газетам, значная частка х накладу засталася нераспраданай. У вынку дарэмна змарнаваныя запасы паперы. За першыя пяць месяца 1992 г., згодна афцыйных дадзеных, звыш 2 млн экз. газет часопса застался нерэалзаванымі. У хуткм часе сувяз са скарачэннем экспартных паставак паперы пачала згортвацца выдавецкая дзейнасць.
Прынамсі, аналагчная стуацыя 1992-1993 гг. назралася беларускм друку. Рост кошту на друкаваную прадукцыю вясну і ўвосень 1993 г. на Беларус пераганя рост нфляцы, якая складала 2-3 % удзень. Журналсты, акрамя выканання свах непасрэдных прафесйных абавязка, па загадах кранцтва был вымушаны шукаць фундатара, якя згадзлся б спансраваць выдатк на паперу палграфічныя паслуг. У сувяз з неспрагназаваным ростам кошту на друкаваную прадукцыю падпска адбывалася не раз на год, як раней, а раз на квартал.
На пачатку 1990-х гг. у кранах Цэнтральнай Усходняй Еропы эксплуатавалася пераважна састарэлае, зношанае абсталяванне. У Чэхаславак 80 % тыпаграфскага абсталявання вычарпала свой тэрмн. Яшчэ больш цяжкае складвалася становшча Румын - тут адчувася недахоп нават партатыных друкавальных машынак (падчас «залатой эпох» Чашэску валоданне м строга кантралявалася абмяжовалася пэным колам давераных асоб). Н пра мкрапрацэсары, н пра камп'ютэрныя сстэмы, якм на той час ужо карыстался журналсты кран Паночнай Амерык Заходняй Еропы, у рэдакцыях кран-удзельнц Варшаскай Дамовы тады не чул. Дый журналсты не мел адпаведнай тэхнчнай падрыхток.
Змянць такое становшча зялся прадстанк замежных гумантарных арганзацый і дабрачынных цэнтраў. Іх задача спрашчалася тым, што чэрвен 1990 г. краны-удзельнцы Ерапейскай эканамчнай супольнасц значна лбералзавал палтыку КОКОМ (Каардынацыйны камтэт па кантролю за эскпартам стратэгчных тавара у сацыялстычныя краны, створаны гады «халоднай вайны»). Адмена ЕЭС ранейшых забарон на экспарт тавара КОКОМ у краны Цэнтральнай Усходняй Еропы, за выключэннем СССР, Албан Югаслав, дазвол друкаваным адыёвзуальным СМ атрымлваць адпаведную тэхнку , як вынк, пакрысе пераадольваць вакуум нфармайцыйных тэхналогй, увайсц «тэхнатронную эру».
Першапачаткова мела месца разавая дапамога з-за мяжы. Так, французская газета «Монд» перадала арэнду за смвалчную плату польскай «Газеце выбарчай» спсаную ратацыйную машыну. Былыя апазцыйныя антыкамунстычныя выданн атрымал фнансавую дапамогу ад Фонда супраць цэнзуры: па 10 тыс. дол. перавялі на рахунк польскай «Газеты выбарчая» чэшскай «Народнай газеты».
Аднак для паўнавартаснага пераадолення крызсу 1992-1993 гг. патрабавался больш важкя капталакладанн. Прадстанк амерыканскх заходнеерапейскх нфармацыйных карпарацый Мэрдака, Максвела, Эрсана, канцэрна Шпрынгера, Бартэльсмана, Баўэра і інш. выказвал гатонасць зрабць буйныя нвестыцы мас-медыя кран Цэнтральнай Усходняй Еропы. Узамен яны патрабавал «месца» нфармацыйнай прасторы гэтых кран, адпаведнае памерам свайго нвеставання. Па сутнасц, нфармацыйныя «гганты» мкнулся заваяваць новыя рынк збыту сваёй прадукцы.
Для пранкнення на нфармайцыйны рынак гэтага рэгіёна амерыканскх заходнеерапейскх карпарацый складвалася надзвычай спрыяльная сітуацыя. На працягу чатырох дзесяцігоддзяў сродкі масавай інфармацыі Польшчы, Чэхаславак, Венгры, Румын, Югаслав Балгары выконвал функцыю канала, па якх грошы чытачоў, тэле- і радыёгледачоў перакачвался дзяржаную партыйныя касы. Пры гэтым камандна-адмнстрацыйная сстэма была слаба зацкалена абналенн матэрыяльна-тэхнчнай базы, лчыла гэту праблему другараднай у парананн з дэалагчным накрункам дзейнасц. У перыяд крызсу 1992-1993 гг. урады кран Цэнтральнай Усходняй Еропы дыстанцыравался ад праблем СМ, больш заклапочаныя сур'ёзным праблемам эканомцы. Аднак у адрозненне ад Беларус, дзе значная большасць выдання па-ранейшаму галоныя надзе складала на дзяржаныя датацы, журналісцкія калектывы Польшчы, Чэхаславак, Венгры Балгары паставлся да прапаноў замежных карпарацый як да адзнага сродку, з дапамогай якога можна было ажыццявць неабходную тэхнічную мадэрнзацыю.
Страницы: 1, 2
